Πώς θα όριζες, καλλιτεχνικά, το Βερολίνο του 1990, του 2000 και του σήμερα όσον αφορά την εξέλιξη της τέχνης;
Προσωπικά πιστεύω ότι τα πρώτα πέντε-έξι χρόνια της δεκαετίας του ’90 στο Βερολίνο ήταν η πιο δημιουργική περίοδος της πόλης. Η αγορά της τέχνης ήταν περιορισμένη, αλλά υπήρχαν πολλές κρατικές επιχορηγήσεις, alternative spaces, πολύ φθηνά ενοίκια, επίσης ένας μεγάλος ενθουσιασμός μετά την επανένωση της πόλης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ειδικά το κέντρο του ανατολικού Βερολίνου (Mitte) είχε μεταμορφωθεί σε μια μηχανή παραγωγής πολιτιστικών αγαθών.
Αυτή η περίοδος σταμάτησε απότομα γύρω στο 1995, όταν η πολιτική των κρατικών επιχορηγήσεων αντικαταστάθηκε από τις ιδιωτικοποιήσεις. Κρατικά μουσεία και θέατρα έκλεισαν, όπως το Staatliche Kunsthalle και το Schiller Theater. Οι υποτροφίες περιορίστηκαν, τα alternative spaces έγιναν ιδιωτικές γκαλερί.
Αυτή η δραματική αλλαγή έφερε ανακατατάξεις στην καλλιτεχνική σκηνή, θετικές αλλά και αρνητικές. Θετικό ήταν ότι στις αρχές του 2000 η πόλη έγινε κοσμοπολίτικη, συλλέκτες, καλλιτέχνες και γκαλερί από άλλες μητροπόλεις μετακόμισαν στο Βερολίνο. Αρνητικά επηρέασε την τοπική παραγωγή από αξιόλογους καλλιτέχνες επειδή δεν υπήρχαν πλέον εναλλακτικές δομές πέρα από το κατεστημένο εμπόριο της τέχνης.
Με την κρίση του 2007-08 η αγορά τέχνης έσπασε, όπως άλλωστε και σε παγκόσμιο επίπεδο και δυστυχώς, όπως προανέφερα, δεν υπήρχε πλέον η εναλλακτική σκηνή για να κρατηθούν ισορροπίες.
Σήμερα το Βερολίνο είναι πόλος έλξης κυρίως νέων καλλιτεχνών και είναι γεγονός ότι παραμένει διεθνής μητρόπολη. Όμως το κέντρο του, που αποτελούσε την καλλιτεχνική «ψυχή» της πόλης, έχει γίνει μια πανάκριβη τουριστική περιοχή με μπουτίκ και εστιατόρια. Τα ενοίκια έχουν γίνει απλησίαστα και οι καλλιτέχνες έχουν μετακομίσει στην περιφέρεια της πόλης, έχοντας περιορισμένες δυνατότητες επιβίωσης από τη δουλειά τους.
Συμμετείχες σε ομαδική έκθεση στο ΕΜΣΤ. Ποια η άποψή σου για το έργο του μουσείου από τότε που άνοιξε τις πύλες στον νέο χώρο του;
Στο τέλος της δεκαετίας του ’80 ήμουν φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών στη Θεσσαλονίκη. Θυμάμαι τις ατελείωτες συζητήσεις με τους συμφοιτητές μου για την έλλειψη ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Ουσιαστικά κάναμε τέχνη χωρίς να έχουμε άμεση πρόσβαση και ενημέρωση των σύγχρονων εικαστικών, όχι μόνο σε διεθνές επίπεδο, αλλά ούτε στον ελλαδικό χώρο. Μετά από τρεις δεκαετίες το ΕΜΣΤ είναι πραγματικότητα!
Ομολογουμένως με εξέπληξε θετικά η παρουσίαση της συλλογής του μουσείου στην έκθεση «Αντίδωρον» στo πλαίσιo της Documenta 14, στο Kassel. Η διευθύντρια του μουσείου, Κατερίνα Κοσκινά, μαζί με τους συνεργάτες της έκαναν μια εξαιρετική μουσειολογική μελέτη, χωρίς δογματισμούς, ανοιχτή στις ανησυχίες και στους προβληματισμούς της εποχής μας. Εύχομαι στους υπεύθυνους του μουσείου να ξεπεράσουν όσα προβλήματα έχουν απομείνει και να συνεχίσουν το σημαντικό έργο τους.
Θεωρείς ότι το κομμάτι της ευθύνης που αντιστοιχεί στους καλλιτέχνες για να μας φέρουν πιο κοντά στην τέχνη τους έχει χάσει τη δύναμή του λόγω της εμπορευματοποίησης ή της ηθικής κρίσης στην Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων;
Καταρχάς πρέπει να επισημάνω ότι οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν είμαστε υπεύθυνοι για τις οικονομικές – πολιτικές συνθήκες κάθε εποχής. Όσον αφορά την ηθική και πολιτισμική κρίση της Ευρώπης, πιστεύω δεν είναι τωρινό πρόβλημα, αλλά οι ρίζες του βρίσκονται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με αποκορύφωμα τον Β’ και τον Ψυχρό Πόλεμο που ακολούθησε.
Στο μουσείο Haus der Kulturen der Welt, στο Βερολίνο, τρέχει μέχρι τις 08.01.2018 μια πολύ σημαντική έκθεση-ντοκουμέντο με τίτλο «Parapolitik: kulturelle Freiheit und kalter Krieg». Είναι η πρώτη φορά που γίνεται με επιστημονικό τρόπο μια προσπάθεια κατανόησης της εξέλιξης της σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη και στον δυτικό κόσμο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Ο ρόλος της CIA, του Congress of Cultural Freedom (που ιδρύθηκε από τη CIA στο Βερολίνο το 1949 με παραρτήματα σε 30 χώρες), καθώς και το ιδιωτικό μουσείο της οικογένειας Rockefeller, το λεγόμενο ΜΟΜΑ στη Νέα Υόρκη, ήταν καθοριστικοί για την επικράτηση του μοντερνισμού και των κινημάτων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Ουσιαστικά κατά την περίοδο αυτή η τέχνη χάνει τη δραστική της ουσία, που είναι το περιεχόμενο, και αποδομείται. Έτσι η επαφή του κοινού με την παραδοσιακή ευρωπαϊκή εικονογραφία και η κουλτούρα του βλέμματος καταστρέφονται. Ο μυστικισμός επικράτησε και επιβλήθηκε ο φετιχισμός του ακριβού αντικειμένου, κάνοντας τη συναισθηματική προσέγγιση του έργου τέχνης αδύνατη. Για παράδειγμα, ένα έργο του Pollock, που δεν αντιπροσωπεύει τίποτα άλλο παρά ένα κομμάτι καμβά με χυμένα χρώματα, πουλήθηκε πρόσφατα σε δημοπρασία για 100 εκατ. δολάρια.
Αυτή η εξέλιξη στην τέχνη έγινε στο όνομα της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της δημοκρατίας. Τα ερωτήματα παραμένουν: από τι πρέπει να απελευθερωθούν οι καλλιτέχνες; Πόσο ελεύθερη ήταν η καλλιτεχνική παραγωγή όταν ήταν υπό έλεγχο μιας μυστικής οργάνωσης; Πόσο δημοκρατικές είναι οι κοινωνίες μας σήμερα;
Όταν τον 6ο αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι κυνήγησαν τον τύραννο Πεισίστρατο και τους γιους του από την πόλη τους, θέσπισαν τη δημοκρατία με τρεις βασικούς νόμους: 1. Απαγόρευση της δουλείας λόγω χρέους. 2. Απαγόρευση της τοκογλυφίας. 3. Οι τέσσερις τάξεις έστελναν ύστερα από κλήρωση τους αντιπροσώπους τους στη Βουλή κάθε έξι μήνες προκειμένου να μην υπάρχουν περιθώρια διαφθοράς και κατάχρηση της εξουσίας.
Εάν μπορούσαμε να καλέσουμε σήμερα τον Σόλωνα στο Ευρωκοινοβούλιο, θα μας έλεγε ότι το πολίτευμά μας είναι τυραννία! Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι γύρω στο 510 π.Χ. (απαρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος) συμβαίνει κάτι το εξαιρετικό στους δρόμους της Αθήνας: τα γλυπτά δεν είναι πλέον ακίνητα και στιλιστικά απρόσωπα, αλλά αποκτούν κίνηση και ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Αυτό συμβαίνει έπειτα από χίλια χρόνια σκοταδισμού στην Ευρώπη κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Ας ελπίσουμε ότι ο σκοταδισμός που περνάμε σήμερα δεν θα διαρκέσει άλλον έναν Μεσαίωνα.
Μια σακούλα σκουπιδιών ή ηλιόσποροι στο δάπεδο μιας πανάκριβης αίθουσας σε ένα από τα πιο φημισμένα μουσεία του Λονδίνου ονομάζεται σύγχρονη τέχνη. Θα μπορούσε να είναι τέχνη μια χωματερή ή ένας κάμπος με ηλιοτρόπια; Υπάρχουν κόκκινες γραμμές και αν ναι, ποιες είναι οι δικές σου;
Αυτό μου θυμίζει μια αληθινή ιστορία-σκάνδαλο που διαδραματίστηκε πριν από αρκετά χρόνια στο Kunsthalle Düsseldorf με πρωταγωνιστές ένα «γλυπτό» του J. Beuys και την καθαρίστρια του μουσείου, η οποία πέταξε στον σκουπιδοτενεκέ το έργο. Αυτή η ιστορία θα παρέμενε ένα διασκεδαστικό ανέκδοτο εάν η άμοιρη γυναίκα δεν έμενε άνεργη επειδή έκανε με σχολαστικότητα τη δουλειά της.
Το «Έργο Τέχνης» του Ai Weiwei αποτελείται από εκατομμύρια ηλιόσπορους από πορσελάνη, φτιαγμένο κατά παραγγελία του καλλιτέχνη από δεκάδες εργάτες στην Κίνα, με μεροκάματα της πείνας.
Προφανώς είναι ένα τρόπαιο αξίας πολλών εκατ. δολαρίων για έναν νεόπλουτο της global elite, που το μόνο που ξέρει είναι να βγάζει ηλίθια χρήματα από το χρηματιστήριο και να τα καίει με ανάλογο τρόπο για να αποδείξει την ευρωστία του.
Προσωπικά δεν έχω λόγο να τραβήξω κόκκινες γραμμές για κάτι που δεν με ενδιαφέρει. Προτιμώ την ειρωνεία και τον σαρκασμό. Τις κόκκινες γραμμές τις έχει τραβήξει το κοινό προ πολλού.
Πρόσφατα διάβασα μια στατιστική από τον σύλλογο καλλιτεχνών της Γερμανίας, μια χώρα που έχει μεγάλο δίκτυο μουσείων, γκαλερί κ.λπ. Μόλις ένα 2% του πληθυσμού επισκέπτεται μια έκθεση σύγχρονης τέχνης κάθε χρόνο. Εάν αφαιρέσουμε τους καλλιτέχνες, επιμελητές , δημοσιογράφους και υπόλοιπους ειδικούς, ο αριθμός των κοινών θνητών που έχουν σχέση με την τέχνη είναι ακόμα μικρότερος.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα της εικονοκλασίας που επιβλήθηκε την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Οι περισσότεροι διευθυντές μουσείων στην Ευρώπη και οι επιμελητές εκθέσεων στην εποχή μας έχουν φτάσει στο σημείο να είναι φανατικότεροι εικονοκλάστες και από τον φανατικότερο ισλαμιστή/τζιχαντιστή.
Η τέχνη θα έχει μέλλον όσο υπάρχει άνθρωπος. Πώς πιστεύεις ότι θα είναι αυτό το μέλλον;
Η ανθρώπινη φύση είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με τη δημιουργικότητα. Έχουμε τις καταπληκτικές τοιχογραφίες των σπηλαίων από τη Νεολιθική Εποχή, την ανθρωποκεντρική τέχνη στην Κλασική περίοδο και την Αναγέννηση, που είναι τυπωμένες στην ανθρώπινη συλλογική συνείδηση, όπως έλεγε ο Karl Jung.
Το μέλλον της τέχνης δεν μπορεί να γίνει με παρθενογένεση ή επειδή το προστάζουν αόρατοι αφέντες. Μπορεί να υπάρξει ένα όραμα για το μέλλον γνωρίζοντας το παρελθόν.
Παππούς αγιογράφος, πατέρας ζωγράφος, «κουβαλάς» την κληρονομιά τους στα έργα σου. Υπάρχει διάδοχος;
Η κόρη μου Ηλέκτρα σπουδάζει ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της γερμανικής πόλης Halle.
Βίντεο από την ατομική έκθεση του ζωγράφου με τίτλο Garden of Youth στο Museum of contemporary Art στην πόλη Torun (Πολωνία).
