Με το «Εργαστήριο Διλημμάτων», μια επιβλητική περιπατητική βιντεοεγκατάσταση, ο Γιώργος Δρίβας εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 57η Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia, έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς παγκοσμίως.
Το συγκεκριμένο έργο, που επελέγη τον Ιούνιο του 2016 μεταξύ 30 προτάσεων από καλλιτεχνική επιτροπή που όρισε το υπουργείο Πολιτισμού, πραγματεύεται σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, προσφέρει μια περιπατητική οπτικοακουστική εμπειρία και ταυτόχρονα υποβάλλει τον επισκέπτη του σε σκέψεις και διλήμματα ηθικού περιεχομένου.
Συνέντευξη + Φωτογραφίες: Γεώργιος Αλεξανδράκης
Έχετε δηλώσει ότι εμπνευστήκατε το «Εργαστήριο Διλημμάτων» από το έργο του Αισχύλου «Ικέτιδες» και ένα ντοκιμαντέρ από ένα ανολοκλήρωτο επιστημονικό πείραμα που βρέθηκε το 2016 στο Μουσείο Κινηματογράφου του Μπουένος Αϊρες. Ποια η σύνδεση μεταξύ τους;
Οι «Ικέτιδες» της τραγωδίας του Αισχύλου φεύγουν από την Αίγυπτο και φτάνουν στο Άργος ζητώντας άσυλο από τον βασιλιά της πόλης. Αυτός αντιμετωπίζει ένα δίλημμα. Αν τις βοηθήσει, κινδυνεύει να εμπλακεί σε πόλεμο με τους Αιγύπτιους, που θα έρθουν να τις διεκδικήσουν.
Αν, όμως δεν τις βοηθήσει παραβαίνει τους θεοφύλακτους νόμους της προστασίας κάθε ικέτη αφήνoντάς τες στο έλεος των διωκτών τους.
Στο έργο «Εργαστήριο Διλημμάτων» παρουσιάζονται τα διλήμματα της τραγωδίας με αφορμή ένα επιστημονικό πείραμα του παρελθόντος με επικεφαλής έναν Έλληνα καθηγητή, καθώς και τα αποσπάσματα ενός ντοκιμαντέρ που κατέγραψε τότε τα γεγονότα και αποκαλύπτει τις λεπτομέρειες του πειράματος.
Βάσει των στοιχείων που είχαν καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ, στο τελευταίο στάδιο του πειράματος προέκυψε ανεξήγητα μια ομάδα διαφορετικών κυττάρων από αυτά που ερευνούνταν, εξίσου ανθεκτικών, αλλά ευάλωτων.
Ο Έλληνας καθηγητής πρότεινε στους συνεργάτες του να επιτρέψουν στα νέα αυτά κύτταρα να οργανωθούν με την υπάρχουσα κυτταροκαλλιέργεια του πειράματος, διότι αλλιώς θα κινδύνευαν με αφανισμό.
Παρ’ όλα αυτά, αν επιτρεπόταν, ίσως θα κινδύνευε η επιβίωση της υπάρχουσας επιτυχημένης κυτταροκαλλιέργειάς τους.
Το δίλημμα που τέθηκε επομένως ήταν: να αφήσουν τους δύο κυτταρικούς πληθυσμούς να οργανωθούν, με την ελπίδα ότι μέσω της αλληλεπίδρασής τους τα νέα κύτταρα θα επιβιώσουν και ενδεχομένως θα κάνουν την προϋπάρχουσα καλλιέργεια ακόμη καλύτερη, ή να εμποδίσουν την οργάνωση, να απομονώσουν και να καταδικάσουν σε αφανισμό τα νέα κύτταρα φοβούμενοι ότι η ένωση αυτή θα προκαλέσει επικίνδυνη αλλοίωση του πειράματος;
Νομίζω ότι η σύνδεση είναι προφανής.
Τελικά το δίλημμα που δημιουργείται είναι καθαρά υπαρξιακό;
Απολύτως. Αν η σωτηρία κάποιου που κινδυνεύει μπορεί να σημαίνει τη διακινδύνευση, την αλλοίωση ή έστω την αλλαγή της ζωής μας όπως την ξέρουμε, θα τολμήσουμε να τον σώσουμε και με τι κριτήρια θα αποφασίζαμε;
Κατ’ επέκταση τι θεωρούμε ξένο και άγνωστο και πόσο ή πώς το δεχόμαστε; Εν τέλει πώς αντιδρούμε ακόμη και στην «ξενικότητα» μιας πλευράς του ίδιου μας του χαρακτήρα; Πόσο ανοιχτοί είμαστε όχι μόνο ως κοινωνίες αλλά και ως άνθρωποι σε οτιδήποτε ξεπερνάει την περιχαρακωμένη γνώση και ασφάλειά μας;
Γιατί πιστεύετε ότι οι άνθρωποι σήμερα δεν παίρνουν θέση σε θέματα που άπτονται της ίδιας της ζωής; Λείπουν σύγχρονοι Πελασγοί που προσφέρουν όλα τα δεδομένα ενός διλήμματος και το τίμημα προκειμένου να κάνουν τους λαούς να αποκτήσουν κριτική σκέψη και να μπορούν να απαντήσουν σ’ ένα δύσκολο ερώτημα;
Δεν είναι ζήτημα μόνο ενός ανθρώπου να εμπνεύσει, να ορίσει ή να μεταλαμπαδεύσει οράματα στους υπόλοιπους. Άτομο και κοινωνία βρίσκονται σε μια σχέση αλληλεπίδρασης, όπου προφανώς επηρεάζονται αμφότεροι. Οι λαοί και οι κοινωνίες είμαστε εμείς. Και έχουμε σε κάθε χρονική στιγμή τους Πελασγούς που μας αξίζουν.
Κατά τη διάρκεια της περιπατητικής εγκατάστασης ο θεατής μπορεί να λάβει τόσο οπτικά όσο και ηχητικά δεδομένα και να περιπλανηθεί στη γλυπτική εγκατάσταση που, αν και έχει τη μορφή του Λαβύρινθου ως προς τη δομή του, δεν λειτουργεί ασφυκτικά αλλά υπάρχουν σημεία που είναι διαμπερή ώστε να έχει την επιλογή να γυρίσει πίσω ή να παραβλέψει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση…
Ναι. Το ζήτημα είναι να τολμήσουμε να εισέλθουμε στον λαβύρινθο, σε κάθε λαβύρινθο σκέψης, προβληματισμού και αναζήτησης νοήματος. Να μην εφησυχάσουμε και να μη σταματήσουμε ποτέ να θέτουμε και να απαντούμε ερωτήματα.
Δεν υπάρχει απαραίτητα μια σωστή εκδοχή ή μια σωστή κατεύθυνση. Αυτό που θα έπρεπε όμως πάντα να υπάρχει είναι το θάρρος και η επιμονή μας να (επανα-)προσδιορίζουμε τις αξίες και τα ιδανικά μας.
Υπάρχει μια φράση του Καστοριάδη που μ’ αρέσει πολύ: «Σκεφτόμαστε σημαίνει μπαίνουμε στον λαβύρινθο. Σημαίνει χανόμαστε μέσα σε στοές, περιστρεφόμαστε στο βάθος ενός αδιέξοδου ώσπου η περιστροφή αυτή ν’ ανοίξει ανεξήγητα βατές ρωγμές στα τοιχώματα..»
Στην αίθουσα προβολής οι πρωταγωνιστές του Εργαστηρίου δεν παίρνουν τελικά θέση στο αν επιλέξουν τον ξενιστή με το ανάλογο τίμημα αλλά ακούγονται διαφορετικές τοποθετήσεις…
Ακριβώς. Το έργο δεν μεροληπτεί, δεν προπαγανδίζει μια θέση έναντι μιας άλλης, ούτε προσπαθεί να δώσει τη «σωστή» απάντηση. Με ενδιέφερε να θέσω ξανά το ερώτημα-δίλημμα της τραγωδίας και να το επανεξετάσω σε ένα άλλο πλαίσιο. Η αντιδικία λοιπόν «κόβεται» πριν από την τελική ψηφοφορία. Η απάντηση μένει στον θεατή. Ας σκεφτεί αυτός τι θα έκανε αν συμμετείχε σε μια ανάλογη συζήτηση. Ας σκεφτεί αυτός πώς θα ψήφιζε αν καθόταν σε ένα ανάλογο τραπέζι διαπραγματεύσεων.
Στην 57η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου η χώρα μας εκπροσωπήθηκε μόνο με το δικό σας έργο, το «Εργαστήριο Διλημμάτων» προσέλκυσε περίπου 500.000 επισκέπτες. Τι φέρει στην Μπιενάλε ένας καλλιτέχνης που εκπροσωπεί στον τομέα της τέχνης την καλλιτεχνική του οντότητα αλλά και τη χώρα από την οποία προέρχεται;
Η Μπιενάλε είναι μια παγκόσμια συνάντηση ιδεών. Είναι κατά κάποιο τρόπο ένας διεθνής διάλογος δημιουργών. Αυτό που έκανα είναι να φέρω σε αυτή τη διοργάνωση ένα ζήτημα οικουμενικού ενδιαφέροντος εμπνεόμενος από την αρχαία γραμματεία της χώρας στην οποία γεννήθηκα και εκπροσώπησα. Πρότεινα έναν προβληματισμό γύρω από τις αξίες και τα ιδανικά που μοιραζόμαστε. Ποια είναι αυτά άραγε; Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να μας ενώνει; Τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε και σε τι είδους κοινωνίες θέλουμε να ζούμε;
Info
Ευχαριστούμε την Κασσιανή Μπένου (υπεύθυνη Επικοινωνίας ΕΜΣΤ)
George Drivas
EMST Temporary Exhibition Space, Ground Floor
up to 15.07.2018
Commissioner National Museum of Contemporary Art, Athens (EMST),
Director: Katerina Koskina
Curator: Orestis Andreadakis
H συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο premium art magazine της CITY CODE (Αγγλοελληνικό τεύχος)
