Φωτογραφίες + Κείμενο: Γεώργιος Αλεξανδράκης
Στα τέλη Αυγούστου, κατευθύνομαι στις Γούρνες Ηρακλείου, όπου βρίσκεται η πρώην Αμερικανική Βάση. Κοντά στην παραλία, δεσπόζει το Ενυδρείο της Κρήτης. Είναι η δεύτερη φορά που το επισκέπτομαι, με την πρώτη να έχει συμβεί πριν από χρόνια, στο πλαίσιο ενός άλλου περιοδικού, του *Nautica*, όπου είχα αναλάβει τον ρόλο του φωτογράφου.
Από τότε με είχαν εντυπωσιάσει τα θαλάσσια πλάσματα, αλλά ταυτόχρονα μου δημιουργήθηκαν αμφιβολίες που με απασχολούν μέχρι σήμερα, κυρίως για την ηθική πλευρά του θέματος. Γιατί να υπάρχει ένας χώρος όπου θαλάσσιοι οργανισμοί εκτίθενται σε βιτρίνες; Ποια είναι η ανάγκη να βρίσκονται εκεί; Υπάρχουν κανόνες, ακόμα και στην αιχμαλωσία;
Δεν αναφέρομαι εδώ σε έναν ακόμη ζωολογικό κήπο, όπου τα ζώα βρίσκονται δήθεν για να σωθούν, όπως προσπαθούν να μας πείσουν. Ούτε πρόκειται για την ψυχαγωγία του κοινού, όπως γίνεται σε θεάματα όπου τα δελφίνια φέρνουν πλαστικές μπάλες ή οι φώκιες χαιρετούν τους θεατές. Αν και το θέμα μας δεν είναι οι ζωολογικοί κήποι, αξίζει να αναρωτηθούμε: αν όντως θέλουμε να προστατεύσουμε αυτά τα είδη, γιατί δεν χρηματοδοτούμε κέντρα προστασίας στην πατρίδα τους, στα φυσικά τους περιβάλλοντα; Αν η προστασία είναι η πραγματική αιτιολογία, ας δημιουργήσουμε ζωολογικούς κήπους εκεί που ανήκουν. Ας απαγορεύσουμε το κυνήγι άγριων ζώων που κάποιοι ελίτ θεωρούν χόμπι. Ας τα αφήσουμε στην ησυχία τους και ας διδάξουμε τα παιδιά μέσω βιβλίων και βίντεο· δεν είναι ανάγκη να έχουν άμεση επαφή με αυτά. Γιατί, πολύ απλά, τα ζώα δεν είναι εκθέματα.
Στην περίπτωση του Ενυδρείου, όμως, τα πράγματα είναι ακόμα πιο άδικα. Τα θαλάσσια πλάσματα δεν έχουν την τύχη να συγκινούν τους ανθρώπους. Δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία τους, ούτε διαθέτουν τη γοητεία ενός χαριτωμένου panda ή ενός λιονταριού. Τα βλέπουν και τα αντιμετωπίζουν ως τροφή. Και δεν κατανοούμε ότι η εξαφάνισή τους θα μπορούσε να καταστρέψει τη βιοποικιλότητα των θαλασσών μας και τελικά, να απειλήσει την ίδια τη ζωή.
Ως ενήλικας, με περισσότερες γνώσεις σχετικά με τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, κατάλαβα ακόμα καλύτερα τη σημασία του έργου που επιτελείται στο Ενυδρείο. Τα παιδιά, γεμάτα ενθουσιασμό μπροστά στα εκθέματα, έθεταν ερωτήσεις με περιβαλλοντική συνείδηση, σε αντίθεση με εμάς τους ενήλικες, που συχνά δείχνουμε αδιαφορία ή άγνοια. Πολλοί περιοριζόμαστε σε μία φωτογραφία ή βίντεο για τα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να ξέρουμε καν τι απαθανατίζουμε. Πώς ζουν αυτά τα πλάσματα; Από ποιους κινδύνους απειλούνται; Ποιος είναι ο ρόλος τους στην οικολογική αλυσίδα;
Αυτό που κάνει το Ενυδρείο Κρήτης να ξεχωρίζει είναι ο σημαντικός του ρόλος στην έρευνα και προστασία των θαλάσσιων ειδών. Δεν είναι απλώς ένας χώρος παρουσίασης, αλλά ένας οργανισμός που προωθεί τη γνώση και την ευαισθητοποίηση γύρω από τις απειλές που αντιμετωπίζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Η υπεραλίευση, η εισβολή ξενικών ειδών στη Μεσόγειο και ο ανεξέλεγκτος τουρισμός συνιστούν σημαντικούς κινδύνους για το οικοσύστημα της περιοχής.
Στο CRETAquarium, οι διάδρομοι σε οδηγούν σε ενυδρεία διαφορετικής κλίμακας, όπου φιλοξενούνται θαλάσσια είδη της Μεσογείου. Κάθε ενυδρείο προσφέρει έναν μοναδικό μικρόκοσμο, με βράχια, σπήλαια και σχισμές που προσομοιώνουν το φυσικό τους περιβάλλον. Υπάρχουν φωτεινά και ημιφωτισμένα ενυδρεία, προσαρμοσμένα στις συνθήκες των υποθαλάσσιων τοπίων, όπου μπορεί κανείς να δει ροφούς, κόκκινα κοράλλια, καραβίδες και σαλάχια.
Σε άλλα σημεία της διαδρομής, μπορεί να δει κανείς τη χελώνα Καρέτα-Καρέτα, όπως επίσης και πολλά ψάρια που ζουν σε ομάδες. Το χταπόδι, η θαλάσσια ανεμώνη και οι μέδουσες Aurelia aurita μαγνητίζουν τα βλέμματα με το διάφανο χρώμα τους.
Προς το τέλος της διαδρομής, βρίσκονται τα τροπικά είδη, με το ψάρι κλόουν, γνωστό από τον «Νέμο», και άλλα εντυπωσιακά ψάρια. Κάθε ενυδρείο παρέχει πληροφορίες για τα είδη που φιλοξενεί, και αυτά που αναφέρθηκαν είναι μόνο μερικά από τα πολλά.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το ενυδρείο που παρουσιάζει αντικείμενα που ρυπαίνουν τις θάλασσες και τον χρόνο που χρειάζονται για να αποσυντεθούν. Τα απορρίμματα που αφήνουμε στις παραλίες και καταλήγουν στο νερό, μαζί με την πίεση από τον μαζικό τουρισμό και τη λανθασμένη ανθρώπινη συμπεριφορά, αποτελούν σοβαρή απειλή για το θαλάσσιο περιβάλλον.
Αυτό που δεν φαίνεται στους επισκέπτες είναι οι εγκαταστάσεις που στηρίζουν αυτό το τεράστιο εγχείρημα. Από τις περιοχές καραντίνας και θεραπείας των ζώων, μέχρι την προσαρμογή και αναπαραγωγή τους, κάθε πτυχή λειτουργεί για τη φροντίδα και την ευζωία των θαλάσσιων οργανισμών. Το επιστημονικό προσωπικό ελέγχει τακτικά τις συνθήκες διαβίωσης, ώστε να διασφαλίζεται η υγεία των ειδών.
Η έρευνα αποτελεί βασικό κομμάτι της αποστολής του Ενυδρείου, καθώς εντάσσεται στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Μέσω της παρακολούθησης του κύκλου ζωής και της συμπεριφοράς των ειδών που φιλοξενούνται, συμβάλλει στην κατανόηση και προστασία της βιοποικιλότητας της Μεσογείου. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έρευνα για τα ξενικά είδη, που επηρεάζουν τις τοπικές τροφικές αλυσίδες. Το γεγονός ότι τα ευρήματα της έρευνας προβάλλονται στο κοινό, ενισχύει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι διαδραστικές δραστηριότητες δίνουν την ευκαιρία σε μικρούς και μεγάλους να εμβαθύνουν στην κατανόηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η προστασία της φύσης και η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης είναι ανάμεσα στους κύριους στόχους του Ενυδρείου.
Το Ενυδρείο Κρήτης δεν είναι απλώς ένας προορισμός για ευχάριστες βόλτες, αλλά ένας χώρος γνώσης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Η εμπειρία της επίσκεψης μπορεί να αλλάξει την οπτική μας για τη θάλασσα και τα πλάσματα που φιλοξενεί, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να γίνουν πιο συνειδητοποιημένοι και υπεύθυνοι πολίτες, συμβάλλοντας στην προστασία ενός ευαίσθητου και απειλούμενου οικοσυστήματος, όπως είναι η Μεσόγειος.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την υπεύθυνη προώθησης και επικοινωνίας, Θεανώ Δανδαρή, για την ξενάγηση που μας προσέφερε, καθώς και για τις πολύτιμες πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μας.
